Ərəbcəsiz hafiz, hafizsiz Azərbaycan

Məktəbdə şeir əzbərlədərdilər. Hər gün beş və ya altı dərs olardı. Oynamağa zaman qalmazdı. Dərsləri yaz, dərsləri oxu. Tez yat.

Həyata atılmaq, həyatı anlmaq imkanı olmazdı…

Qayadalar əzbərlədilərdi, ən dəhşətlisi şeirlər əzbərlədilərdi…

“Nizamilər, Füzulilər” dediyimiz… Kəlam və İrfan dediyimizi əzbərləmək…

İki-üç səhifə şeir verərdilər. Kim yazıb?, nə yazıb?, nədən yazıb?..

Əhəmiyyətli deyildi.

Nə öyrətməyən öyrətmənə, nə də dizin dibində yatmayan  şagirdinə…

Əzbərlə qiymətini al, gündəliyinə yağlı-yuğlu 5 yazdır, apar evinə, göstər ailənə, qiymət pulunu al…

Keçmiş zamanda danışmaq, keçmiş zamanda yazmaq istəyirəm. Hələ də belə olmasını düşünmək adamın lap qəlbini sızladır…

Ənənəvi təhsil sistemimiz mədrəsədir. Mədrəsədə  də əzbərlədirdilər…

Amma kim və nə üçün…

Kimi və nəyi…

Ənənəvi mədrəsə indiki universitet rolunu oynayırdı… Açığı indikindən daha yaxşı. İlk qapı, şəriət buradan başlayırdı….

Oxumaq mədrəsədən, bilmək təriqətdən…

Oxunan yaşanmasaydı, anlaşılmazdı…

“Peyğəmbər yaşayan Quran” idi, çünki yaşayırdı…

Kitabı ilə yaşayırdı…

Kəlamı, Hikməti, İrfanı…

Onu….

Ənənəvi mədrəsələrdə riyaziyyat, həndəsə, astronomiya, tibb, məntiq öyrədilərdi. Bir düşüncə formalaşdırılardı. İndiki Qərbimiz Şərqə gələrdi…

İndi biz Qərbimizə gedirik oxumağa.

Oxumağa kitabımız var…

Onu oxumadığımız üçü mədrəslərdən uzaq düşdük, Qərbə düşdük…

Qərib düşdük.

İndi mədrəsə demək Hafiz deməkdir.

Hafizlər…

Sadəcə “lər”.

Uşaq vaxtı mədrəsəyə sıxışdırılanlar…

Kitabı tanımadan,

İnsanı tanımadan,

Kəlamı tanımadan,

Eşqi tanımadan,

hərfləri tanıdırlar.

Bağışlayın, daha doğrusu gözə soxurlar. Gözə soxulan gözdə qalar. Gözdə qalan sözdə qalar sadəcə. Qəlbin dərinliyinə enməz.

Hərf- ərəb dilidir.

Bir dildir… Bir insandır… Hər biri bir insan görtüsüdür… Əlif kimi… Vav kimi…

Gördün, bitdi.

Yaxınlaşıb, salamlaşıb, qucaqlaşıb tanımaq gərək. Toxunmaq gərək eşqlə insana.

Yaradılana toxunmaq. Yaradana toxunmaq, Yaradanı tanımaq…

Hərflərdən sonra dilin özü başlar, yəni salamlaşma…

Onlar salamlaşmazlar. Kitab açılar, oxu deyilər.

Soruşulmaz ki,  Nəyi?

Oxuyar…

Sual arayışdır. Axtarışdır. Yoldur, yəni din.

“İhdinə”…

Yolun özü müqəddəsdir deyən mədəniyyət deyilmiyik?…

Yoxsa mənmi özümdən bu qədər ülviləşdirirəm…

 

Əzbərlədilir, əzbərləyir.

Halbuki, əzbərlə deyilməmişdi.

Oxu…

Ərəb dilində enən kitab Azərbaycan qafasıyla əzbərlənir…

Dili bilmədən əzbərləmək… Oxuduğunun nə dediyini bilmədən.

Vallahi, içimdəki sözlərin dilimə, dilimdən  əlimə gəlməməsi üçün çalışaram, sıxıram. Amma bacarmıram…

Allanın nə dediyini,

Eşqin nə dediyini,

bilmədən bir robot kaset kimi təkrarlamaq. Əzanı, Məkkə imamının səsiylə “youtube”dan yükləyib, bilgisayarları ilə oxutdurduqları kimi…

Bağışlayın, qardaşlar mənim bildiyim belə deyildi. Yoxsa mən yanılıram. Yanılmaq istərdim.

Yox, istəməzdim.

Kəlamın,

Təsəvvüfün,

çıxıdğı kitabın belə əzbərlənib təkrarlanmasını istəməzdim.

Kəlam insandır, Təsəvvüf insandır.

Quran İnsan üçün göndərilmədimi?

Peyğəmbər insan üçün göndərilmədimi?

İnsan insan üçün göndərilmədimi?..

 

İnsanın tərkrarı olarmı heç…

 

Kədərlənirsən, incinirsən, əsəbləşirsən… Qıraqdan biriləri “budurmu sizin hikmət, budurmu?” dediyi zaman halımız yamandı.

Amandı…

 

Olmazmı?…

Olmazmı, əvvəla insan tanıdıla, sonra ərəb dili öyrədilə.

Dili öyrədilə ki, bilə oxuduğunu…

Ərəb dilli olsun. Dodaqlarından çıxan sözün fərqinə varsın.

Olmazmı?…

Olmazmı ki, kəlam anladılsın…

Anlasın.

Dodaqlardan çıxan söz, qəlbdən çıxsın. Qəlbdən çıxan söz eşqlə çıxsın, eşq.

 

Hafiz olmaq Quranı əzbər bilməkdir.

Əzbər bilmək, “bilmək” yox.

Quran “quran”dır…

Quran qurduğunu əzbər davam etdirməz…

Əzbər anında reaksiyadır.

2×2-nin cavabının 4 etdiyini əzbərlədiyimiz üçün sual verilən kimi düşünmədən, söz qulaqdan beyinə çatanda beyin cavab siqnalını ötürür. Sən heç fərqində olmursan nə olub-bitir.

Ruhun isitrahətdə beynin və dodaqların fəaliyyətdə…

 

Hafiz dolu Azərbaycan boşdu…

Hafiz “boş”luğu….

Qəlbi yana-yana, sızlaya-sızlaya Allahın sözünü deyən, yaradanın sözünü ötürən, bölüşən hafizlərin boşluğu…

Hər Onun sözünü deyəndə ruhu titrəyən hafizlərin boşluğu…

 

Haqqını vermək gərək.

Var… Varlığından xəbərdar olan, dili bilən, dilini bilən, dilin dilində danışan, qavrayan, anlayan, üzündə təbəssümü qəlbinin dərinliyində dərdini çəkən, eşqlə dairəsini çizən hafizlər…

Hafizlər əzbərçi deyil, sözün öz mənasında “hafiz”lərdir.

 

Şair…

Şeiri bilmədən, tanımadan kəlam anlaşılmaz. Aşılmaz.

Söz şeirdir.

Söz özdür.

Bizim mədəniyyət sözün özünün mədəniyyətidir.

Bu mədəniyyətin fərqində olanlar, yaşayanlar qoruyacaqlar…

 

Burdakı çoxluq azlıqdır.

Azdır.

Var olsunlar.

Çox olsunlar.

Hikmət onlarla dönsün. Özə dönsün.

Amin!

 

 

Sözdən Gözə…

Əvvəlcə səs vardı. Səs söz oldu, söz dündü yer oldu…

“Kun fe yekun”

Səs sözə, söz məkana keçdi.

Allahın sözü səs oldu, hal oldu…

“Hal”dan mədəniyyət doğuldu.

Söz mədəniyyəti…

Allahdan olan sözün mədəni niyyəti…

 

İqra…

Söz görüntüləşdi. Səsi oxuyan olmadı. Anlamadı… Bilmədi… Duymadı…

Söz gözə döndü. Göz götürmədi, inadlaşdı, çarpışdı, vuruşdu…

Gözün sözə  xəyanəti…

 

-Göstər! Görmürəm, dedi…

-Səs bağla gözlərini duy, dedi

-Bağlamaqmı?

Bu dünyaya bağlamaqmı?

Qaranlıq olar, yoxluq olar.

Heçmi olum?…

 

Qulaqların tutdu, barmağın kəsdi…Bağlanma gözlər, dedi.

Qaçmağa başladı çölün ortasında.

 

Gözlər bərəldi, ükələndi.

-Olmaz dedi…

-Olar dedi…

-Sən susan, danışa bilməzsən.

-Sən insansan danışarsan…

Sadəcə danışarsan dedi…

 

Su, mən sənin üçün göndərildim. Ol deyə…olasan deyə

Danışaram, O istərsə danışaram.

Sən bilmədin, bilsəydin danışmazdın. Susardın dedi…

Sus və iç dedi…

Gözlərini yum…

-Olmaz dedi… Olmaz!!!

-Gözlərimi necə yumum.Etmərəm, getmərəm…Aparma, varlığım var.

Yox etmə…

 

Göz ayrıldı ordan. Sözəm, dedi

-Baxa bilirsən bax, dedi

-Necə baxım, dedi.  Görmürəm, tərk etdin, getdin.

-Özümə döndüm

 

İlkə və sona

 

Ona qovuşdum.

-Bax, dedi. Gözlərsiz görə bilərsən, dedi. Oxu…

-Nəyi?

Görümrəm geri gəl. Oxuya bilmirəm. Necə oxuyum, sən yoxsan.

Nəyi bağlayım?, necə bağlayım göz…

-Qəlbindəki nəfsin qapısını bağla…Duyacaqsan…

Uğultu…Şiddətli uğultu…Daha şiddətli uğultu… Daha…

Qaçış…

Qaçmağa başladı…

Gözlərin orda qoyaraq…

 

 

Azərbaycan Akademisyiyənləri…

Azərbaycan Akademisyiyənləri…

Başı bəlalı xalq…

Başı bəlalı ölkə yox…

Ölkə çox yaxşı durumdadır. Həm də həddindən çox. “Ölkə deyiləndə xalq da nəzərdə tutlur” ifadəsi heç vaxt özünü doğrultmayıb. Kommunizmdə hər kəsin bərabər olduğu kimi. Biri var kommunistlər, bir də var yuxarıda oturan və hər şeyi götür-qoy, idarə edən kommustlər. Biri var ölkə çoxluğuna daxil olan xalq,  biri də var ölkə çoxluğuna daxil olan idarə edən xalq. Necə deyərlər sözün əsl mənasında hər nə olur olsun “vəziyyəti gül olan” xalq. Söz yox ki bu xalq çoxluğuna akademisyənlər də daxil. O akademisyənlər ki,  həm siyasətə atılır,  həm də akamedik statusunu saxlayır. Universitetlərdə dərs saatı götürür , ancaq,  10 saatlıq dərsin  sadəcə birində-ikisdində iştirak edir. Dərsdə nə olacaq,  tanışlıq. Arif Quliyev sayağı “salam və sağol”.

Elita zəngin insanlar demək deyil. Biz yanlış anlamışıq. Elita dedikdə çəngəl-bıçaq görüntüsü şüurumuzun alt qatlarında bizi rahatladır nədənsə. Kostyum-şalvarlı, qalstuklu,  saçı səliqəli,  “fransuziski parfumlu”,  ədəbi danışıq dilində danışan və “kaşiloku” paracıqlarla qaynayan forma olub elita. Reallıq ondadır ki,  elə elitamız bu şəkildədir. Elita intelegensiya yox akademikyiyənlər oldu. Ölkə yox xalq başı bəlalı oldu dolayısıyla. Elitanın intelegensiya olduğu yerlərsə indi həsrlə baxıb Qərb dediyimiz yerdir. “Ağzının qırağı sulana-sualana” baxdığımız Qərb.

Xalq indi rahatdır. Azərbaycan telekanallarına baxmaq istəmir. Baxmır. Əvəzində tələbatlarını ödəyəcək Türkiyə serialları var. Xalq türkləşmir. Türkiyəliləşir. İki formada. Birincisi, seriallar vasitəsi ilə istər-istəməz yumuşalan tədricən, qərbliləşən xalq, biri isə İslamın sünni qolu ilə Türkiyə dini modelini götürən xalq. Sünnilik deyil, Türkiyənin dini modeli. İranda olduğu kimi. Şiəlik deyil, İran şiəliyi. Türkiyədə Qızılbaş şiəliyi yaşayır. Ələvilər yumruqlarını masaya vurmurlar, barmaqlarını sazlda gəzdirir, ilahilər söyləyir, var olduğunu car çəkir. Mən varam deyir, mən yaşayacam deyir. Bu taydaysa Ələvi Qızılbaş türklüyündən, Qızılbaş şiəliyindən əsər əlamət yox. Türkiyədə Tüfan Gündüz hoca səfəvilərdən danışır, kitablar nəşr etdirir burdaysa üç-beş kitab. Gəl ki nə halda. Tufan gündüz oxuyur xalq. Səfəvi tarixini Türkiyə tərcümələrindən oxuyur. Şah I Təhmasibin “Təzkirə”sini  Türkiyədən oxuyur.

Bir zamanlar Azərbaycan balaları ailələrindən alınıb Tiflisə aparılardı. İndi Türkiyəyə qaçır məktəbi bitirənlər, univeristeti bitirənlər. Ən pisi aydınlar ölkədən qaçır. Xalqı qoyub gedir. Kimi sıxılır, kimi acından ölməmək üçün.

Qaçış planı üç istiqamətlidir.

Rusiya-Gürcüstan

Türkiyə

İran

Rus dilli intelegensiya Rusiya və Gürcüstanı özünə doğma bilir. Türk-İslam qrupu söz yox Türkiyəni seçməlidir. Şiə qrupu isə İrana təşrif edirlər. Proses sürətli gedir. Ölkı parçalanmır. Xalq parçalanır. Ölkənin parçalanmağı heç kimə sərf etməz. Xalqın parçalanmağıysa xalqdan başqa hər kəsə sərf edir.  Naxçıvan xalq Türkiyədən alver edir, Qərb tərəf- Qazax Gürcüstandan, Şimal tərəf- Astara İrandan.

Xanlıqlar dövründəki kimi. Naxçıvan Türkiyə qucağını, Şimal xanlıqları Rus qucağını, cənub xanlıqları isə Farslaşmağa doğru gedən Qacar qucağını sevib-seçirdilər.

Proses davam edir.

Azərbaycanın gələcəyi bu qarışımdan doğacaq. Mutantlaşmış xalq.

Xeyirli olsun.

Nəsə edilmləlidir. Hazırkı gənclik son fürsətdir. Sonrakı nəsil tamami ilə fərqli dünya yaradacaq özünə. O dünyada Azərbaycan olmayacaq. Azərbaycanda Azərbaycanın olmamağı…

Günah kimdədir. Kimdəsə günah axtarmaq qanımıza işləyib.

Akademisyiyənlər yoxsa Dövlət?…

Bəlkə xalq ?

Deyəsən hələ yeməyə çörəyimiz var. Axı biz çörək üçün meydanlara tökülən xalqıq. Sovet qeyrətimizi də aldı. İndiki akademisyiyənlər bəs  Sovetin yetirməsi deyilmi?…

Sualların cavablarını hamımız bilirik. Yeddidən tut yetmişə qədər.

Əsas problemsə təhsildədir.

“Qardaş hara fırlasan pul yox təhsildi ki təhsil”.

“Təhsil millətin gələcəyidir” “zad” nağıldır.  Təhsil bu gün üçün lazımdır.

Təhsil elə bu gündür.

Univeristetlərdə ani reform edilməlidir. Yoxsa qəbul olmağa şagird tapılmayacaq.

İnstitutlar özləri kitab nəşr etdirməlidirlər. Tərcümə sahəsini öz üzərilərinə götürməlidirlər. Nə qədər qaynaq əsər var tərcümə və nəşr.

Tərcümə və nəşr…

Daha Əlyazmalar İnstitutu kimi yox. Kitab nəşr edirlər və satmırlar.

Anlaya bilmirəm kitablar nə üçündür. SSRİ akademikliyi başımıza bəla olub, qurtula bilmirik. Satışa çıxarın satıldığı qədər satılsın. Alınsın, oxunsun. Tarix İnstitutu eyni haldadır. Azərbaycan tarixinə dair qaynaq əsərlər künc bucaqlardadır.

Kitabı tərcümə edib, baş altlarına qoyurlar…

Milli Elmlər Akademiyası nəşr etdirdikləri kitabları heç yerdən tapmaq olmur. Ancaq kitabxana. Mən kitabı əlimin altında istəyirəm. Yox, sən əziyyət çəkməli, Elmlərə getməli kitabxanaya pulunu verib üzv olmalı sonra gününü orda keçirməlisən.

Türkiyədə, Rusiyada, İranda isə qaynaq əsərlər ayrı-ayrı kitabevlərindən nəşr edilir.

Azərbaycan gənci rus və Türkiyə türkcəsində kitab oxuyur.

Azərbaycan tarixini bilmək üçün fars dili bilməli irandan kitab gətirməlisən. Gömrükdən kitabı oxuya bilməyən “qağalar”  sənə deyəcəklər “əsla qoymaram dini kitabdır olmaz” məcbur olub İranda qalıb, oxumlısan.

Netf tarix yaratmır, tarixi dağıdır.

Neft mədəniyyət yaratmır, mədəniyyəti parçalayır.

Neft ağ günə çıxartmır, özü kimi qaraldır.

Əl ilə üzə çəkilən neft özünü gizlətmək üçün idi. Qara pərdədən heç nə görünmür.

Qərbin qarası yoxdur. Bizimsə qarabalamız var. Azərbaycanda həm idam verilişi, həm xəbər iformasiya verilişi, həm şou verilişi  aparan, həm də aktyor olan qarabala.

Qərbin qarası yoxdur. Bizimsə kifayət qədər qaramız var. Qara neft qara pullar. Qara talelər.

Qərbin əxlaqı yoxdur. Bizimsə əxlaqımız isə çox çeşitlidir. Olmamağı çoxluğundan yaxşıdır. Çoxluq …..

Bizim qaramız var. Qara ayaqqabi, qara şalvar, qara kostyum, qara qalstuq, qara qələm, qara dəftər.

Akademisyiyənlər.

Yiyənlərdən qorxur insan yaradılış səbəbiylə. Qorxu qaçışı gətirir. Yeyilmək istəmir.

Azərbaycanda yer yoxdu Azərbaycanda. Bura Türkiyə, Rusiya, İran və Ərəbistandır.

Xəritəfə qartal var. Qartalın içində Türkiyə, Rusiya, İran və Ərəbistan var.

Bəs Azərbaycan bu yerdə hardadı.

Yoxdur. Xalq olmadığı kimi.

Akademiyiyənlə yeyib bitirdi hər şeyi. Kreslo sevdası kitab sevdasını yedi qurtardı. Qaynaqlar pula satıldı, qarına atıldı.

Lazım olanlar bir şkafın üstünə qoyuldu. Əlin çatmadığı yerlərə.

Bu qədər akademisyiyənlər sadəcə yeyirmi?… İnsaf var. Çox şey ediblər.

Saxta kitablar, saxta tərcümələr, saxta paralar, saxta kimliklər.

Gerçək tarixi oxumaq üçün ellərə üz tutmalıyam. Elə möhtac.

Bəs zəngin tarix?,,, zəngin keçmiş?,,,

Hardadı? Əlyazmalar İstitutununda ?

Yoxsa Fransa İngiltərə, Rusiya, Türkiyə, İran kitabxanalarında.

Səfəvilər dövrü Türkiyədə və İranda…

Qacarlar dövrü Fransada və İranda…

Çar və Sovet dövrü Rusiyada…

Geriyə nə qaldı?

Bəs niyə bu akademisyiyınlər ürəklərini yemirlər ki ordan gətizdirmək lazımdı.

Sərf etməz. Yeyinti çox olar.

“Gül kimi oturub da qaqaş”

“vəziyətim əladı məmin”

Xalq qaçır.

Biz qucaqlardayıq.

Orucunu reklam edənlər…

Bir neçə gün öncə feysbukda  “Bunlar niyə oruc tutduqlarını reklam edirlərki” adlı bir satatus gördüm. Sahibi çoxlarımızın tanıdığımız yazarlardan biri idi. Yox, bu dəfə Aqşın Yenisey və ya başqa bizim ateist gözündə gördüyümüz bəzi dindarlardan daha çox Allaha sahib çıxanlardan deyildi. Dindar, imanlı bir orta yaşını keçmiş, ahıl yazıçı. Mən də yerimdə durmadım balaca bir cızma-qara etdim. Əvvəla onu qeyd edim ki, Oruc olduğunu kiməsə və ya kimlərsə demək nə günahdır, nə də qəbahətdir. Hədislərdə də bu belə buyrulur. Rəsulullah (s): “Oruc tutan bir şəxs, özünə təhqir edilən zaman “Allahın salamı üzərinə olsun, mən bu gün orucam” desə,